မင္းတုန္းမင္း

 
မင္းတုန္းမင္းသည္ မႏၲေလး ရတနာပုံ ပထမၿမိဳ႕တည္ နန္းတည္မင္းဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ပဥၥမသဂၤါယနာတင္မင္းဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ဆဒၵန္ဆင္မင္းသခင္ ဘဝရွင္မင္းတရားဟူ၍ လည္းေကာင္း ထင္ရွားသည္။ နိုင္ငံခ်င္းခ်င္းဆက္ဆံေရး၊ နိုင္ငံ တြင္း စီးပြားေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ သာသာနာေရးစသည္တို႔၌ အေျမာ္အျမင္ႀကီးစြာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို အထူးျမတ္နိုးေသာ မင္းတရားႀကီးျဖစ္သည္။
မင္းတုန္းမင္း(ျမန္မာ ၁၁၇၆-၁၂၄ဝ)

မင္းတုန္းမင္းသည္ ကုန္းေဘာင္ဆက္ ဒုတိယ ေနာက္ဆုံး ဘုရင္ျဖစ္၍ အဂၤလန္နိုင္ငံ ဝိတိုရိယဘုရင္မႀကီးႏွင့္ နန္းၿပိဳင္ျဖစ္သည္။ မႏၲေလး ရတနာပုံ ေနျပည္ေတာ္ႀကီးကို တည္ေထာင္ေတာ္မူသျဖင့္ မႏၲေလး ရတနာပုံ ပထမၿမိဳ႕တည္ နန္းတည္မင္းဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ပဥၥမသဂၤါယနာ တင္ေတာ္မူ သည္ကိုစြဲ၍ ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ မင္းဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ေစာ္ဘြားမ်ားကဆက္သေသာ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ားကို ခံယူရသျဖင့္ ဆဒၵန္ဆင္မင္းသခင္ ဘဝရွင္မင္းတရား ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ငယ္စဥ္က မင္းတုန္းၿမိဳ႕ကိုစားရသျဖင့္ မင္းတုန္းမင္းဟူ၍လည္း ေကာင္း ထင္ရွားသည္။ ငယ္မည္မွာ ေမာင္လြင္တည္း။ အမရပူရ ဒုတိယၿမိဳ႕တည္ နန္းတည္ သာယာဝတီမင္း ႏွင့္ ေတာင္ေဆာင္ေတာ္ ေက်ာက္ေမာ္ၿမိဳ႕စား မိဖုရားသီရိသုစႏၵာ မလႅာမေဟ တို႔မွ ဖြားျမင္ေသာ သားေတာ္ ၂ ပါးအနက္သား ေတာ္ႀကီးျဖစ္သည္။ ၁၁၇၆ ခုႏွစ္ ဝါဆိုလျပည့္ေက်ာ္ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္ေတာ္မူသည္။ ညီေတာ္မွာ သီရိပဝရ မဟာဓမၼရာဇာဘြဲ႕ခံ အိမ္ေရွ႕မင္းသားအရာ အပ္ႏွင္းခံရေသာ ကေနာင္မင္းသားႀကီး ျဖစ္သည္။

ခမည္းေတာ္ သာယာဝတီမင္းႏွင့္ ေနာင္ေတာ္ ပုဂံမင္း တို႔လက္ထက္ ၿမိဳ႕ဝွန္းတိုက္ မင္းတုန္းၿမိဳ႕မ်ားကို ကံေကၽြးခံရ သည္။ သီရိသုမဟာဓမၼရာဇာဘြဲ႕၊ သီရိမဟာသီဟသူရဘြဲ႕မ်ားႏွင့္ မင္းသားႀကီးတို႔ေနရာ အေဆာင္အရြက္ေပးေတာ္မူ၍ လႊတ္တက္ စီရင္ရသည္။ ေနာင္ေတာ္ ပုဂံမင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မွု ညံ့ဖ်င္းေသာ ေၾကာင့္ မင္းတုန္းမင္းသားသည္ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႏွင့္ အတူ လူသူစု႐ုံး၍ ထီးနန္းကိုလုပ္ႀကံကာ အမရပူရၿမိဳ႕ႏွင့္တကြ ထီးနန္းကို ၁၂၁၄ ခုႏွစ္ တေပါင္းလဆန္း ၁၁ ရက္ေန႔တြင္ သိမ္းပိုက္ေတာ္မူသည္။ ထိုႏွစ္ တေပါင္းလျပည့္ေက်ာ္ ၅ ရက္ ေန႔တြင္ ထီးေဆာင္းမဂၤလာ ဥကင္သ ဖြင့္ေတာ္မူသည္။ ခမည္း ေတာ္ မင္းတရားႀကီးႏွင့္ မိဖုရားေခါင္ႀကီးတို႔မွျမင္သည့္ သမီး ေတာ္ႀကီး၊ ပုဂံမင္း၏ ႏွမေတာ္အား သီရိပဝရ မဟာရာဇိႏၵာ ဓိပတိ ရတနာေဒဝီဘြဲ႕ေပးအပ္၍ မိဖုရားေခါင္ႀကီး တင္ေျမ|ာက္ ေတာ္မူသည္။ မိဖုရားေခါင္ႀကီးကား ပိဋကတ္ေဗဒင္ ကၽြမ္းက်င္ လိမၼာေတာ္မူသျဖင့္ ခမည္းေတာ္၊ ေမာင္ေတာ္မင္းတရားႀကီး ၂ ပါး၏ အတိုင္ပင္ေတာ္ အျမဲခံရ႐ုံမက အျပစ္ႀကီးစြာသင့္သူတို႔ ကို ႏုတ္ယူနိုင္ေသာ ဇီဝိတဒါနဆုကိုလည္း ရေတာ္မူသည္။ ေနာင္ေတာ္ ပုဂံမင္းတရားႀကီးကိုမူ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး သည္ ေရႊဘိုၿမိဳ႕၌ တင့္တယ္လွပေသာ အိမ္ေတာ္ေဆာက္၍ မိဖုရားအေႁခြအရံ အျပည့္အစုံႏွင့္ ထားေတာ္မူသည္။ မင္းတုန္းမင္း တရားႀကီးသည္ အမရပူရ ၿမိဳ႕ေတာ္တြင္ ၄ ႏွစ္ခန႔္ စံေတာ္မူၿပီးေနာက္ အမရပူရ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ၿမိဳ႕သူ ၿမိဳ႕သား ကုန္သည္ ဆင္းရဲသားမ်ားအတြက္ အေနအထားက်ဥ္း သည္ကို သိျမင္သျဖင့္ ၁၂၁၈ ခုႏွစ္ တပို႔တြဲလမွစ၍ ယခု မႏၲေလးၿမိဳ႕တည္ရာအရပ္တြင္ ရတနာပုံ မႏၲေလးေနျပည္ေတာ္ကို စတင္ တည္ေထာင္ေတာ္မူသည္။ ၁၂၁၉ ခုႏွစ္ ဝါေခါင္လဆန္း ၁၂ ရက္ေန႔တြင္ နန္းၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ ဝင္ေတာ္မူ၍ ၁၂၂ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဒုတိယ ဝါဆိုလဆန္း ၆ ရက္ေန႔တြင္ ေရႊနန္းေတာ္ႀကီးကို တက္သိမ္း စံပယ္ေတာ္မူသည္။ ေရႊနန္းေတာ္ကို အုတ္ၿမိဳ႕ရိုး ပတ္လ်က္ တည္သည္။ အုတ္ၿမိဳ႕ရိုးကိုပတ္လ်က္ က်ဳံးတူးသည္။ အုတ္ၿမိဳ႕ရိုးအျပင္ အရပ္ေလးမ်က္ႏွာ၌ ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သား ကုန္သည္ဆင္ရဲသားမ်ားအားအလုပ္အကိုင္ႏွင့္လူမ်ိဳး၏အမည္အလိုက္ ေနရာခ်ေပးေလသည္။ ေရႊမ်က္ပါးခတ္သူတို႔ ေနရာရပ္ကြက္ကို မ်က္ပါးရပ္ဟုေခၚ၍ ဗရင္ဂ်ီအမ်ား ေနထိုင္ရာကို ဗရင္ဂ်ီရပ္ဟု ေခၚသည္။ ၿမိဳ႕ပတ္ဝန္းက်င္တြင္လည္း ဥယ်ာဥ္စိုက္ျခင္း၊ ေျမာင္းေဖာက္ျခင္း၊ ကန္ဆည္ျခင္းတို႔ ျပဳထားရာ ရတနာပုံ မႏၲေလးၿမိဳ႕သည္ သာယာေလသည္။

မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္တြင္ ျမန္မာမင္းပိုင္ ျမန္မာ နိုင္ငံသည္ ေျမထဲၿမိဳ႕၊ ေတာင္ငူၿမိဳ႕တို႔၏ ေျမာက္ဘက္ အထက္ ပိုင္းေဒသမၽွသာျဖစ္၍ အေလာင္းဘုရားလက္ထက္ ျမန္မာနိုင္ငံ ၏ ထက္ဝက္မၽွ က်ဥ္းသြားေလသည္။ထိုေၾကာင့္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ပဲခူးတိုင္းကို ျပန္ရ လိုသျဖင့္ ၁၂၁၆ ခုႏွစ္တြင္ ကာလကတၱားၿမိဳ႕ရွိ အဂၤလိပ္ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒါလဟိုဇီထံ ျမန္မာမွူးမတ္မ်ား လႊတ္ေလ သည္။

ဘႀကီးေတာ္ဘုရား လက္ထက္က တနသၤာရီတိုင္းကိုပင္ရရွိေသာ အက်ိဳးအျမတ္ ထက္ အကုန္အက်ကပိုမ်ားသျဖင့္ ေၾကးေငြႏွင့္ အလဲအလွယ္ျပဳ ရန္ ေျပာဆိုခဲ့ဘူးေသာ အဂၤလိပ္အစိုးရသည္ ျမန္မာနိုင္ငံကို ထက္ဝက္မၽွ သိမ္းပိုက္မိေသာအခါ အတိုင္းမသိ နယ္ခ်ဲ႕မာန္ တက္ခဲ့ၾကသည္။ နယ္ေၿမ ေတာင္းရန္လာေသာ ျမန္မာမွူးမတ္ မ်ားအား ေလာ့ဒါလဟိုဇီက ေနမင္းသည္ မိုးေကာင္းကင္၌ ရွိေနသမၽွ ကာလပတ္လုံး အဂၤလိပ္မင္းအလံသည္ အဂၤလိပ္မင္း တိုက္ခိုက္သိမ္းယူခဲ့ေသာ နယ္ေျမမ်ားေပၚ တြင္ တလူလူလြင့္ပ်ံ လ်က္ေနမည္သာျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ အဂၤလိပ္မင္းသည္ ျမန္မာမင္းႏွင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာဆက္ဆံပါမည္ ဟု အမိန႔္ရွိလိုက္ ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ေလာ့ဒါလဟိုဇီ၏ နယ္ခ်ဲ႕မာန္ စကားကို ၾကားေသာအခါ စိတ္မသာမယာျဖစ္ေသာ္လည္း လြတ္လပ္ေနေသးေသာ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံ၏ အက်ိဳးကို ေထာက္ထား၍ အေျမာ္အျမင ္ႀကီးစြာျဖင့္ သည္းခံကာ အဂၤလိပ္အစိုးရႏွင့္ သင့္ျမတ္ေအာင္ ဆက္ဆံေလသည္။ ယင္းသို႔ေတာင္း ဆိုျခင္း မျပဳမီလည္း ၿဗိတိသၽွတို႔အက်ိဳးကို မ်ားစြာလိုက္ေလ်ာ ျခင္း ျပဳခဲ့သည္။ အိႏၵိယနိုင္ငံတြင္ စစ္သူပုန္ထ၍ ျမန္မာနိုင္ငံမွ ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားကို ႐ုပ္သိမ္းကာ ၿဗိတိသၽွတို႔ အိႏၵိယ၌ အားသြန္တိုက္ခိုက္ေနရစဥ္ ၿဗိတိသၽွတို႔အား ေနာက္ပိုင္းမွအက်ပ္ ကိုင္တိုက္ခိုက္ဖို႔ အခ်ိဳ႕က တိုက္တြန္းေသာ္လည္း မင္းတုန္းမင္း သည္ တိုက္ခိုက္ျခင္းမျပဳ႐ုံမက စစ္သူပုန္ေၾကာင့္ ဒုကၡေရာက္ ၾကသူမ်ားအား ကယ္ဆယ္ေရးအတြက္ အလွူေငြ ေပါင္ ၁ဝဝဝ ထည့္ဝင္လွူဒါန္းခဲ့ဖူးသည္။ ထိုအခ်ိန္အခါေလာက္က အဂၤလိပ္၊ ျပင္သစ္၊ အေမရိကန္၊ ႐ုရွစေသာ လက္နက္နိုင္ငံႀကီးမ်ားသည္ အေရွ႕ဘက္တစ္လႊား၌ အၿပိဳင္နယ္ခ်ဲ႕ေနၾကခ်ိန္ ျဖစ္သျဖင့္ အဆင္အျခင္ႏွင့္ျပည့္စုံေသာ ဘုရင္ပီပီ အားမတန္ မာန္ေလၽွာ့၍ သင့္ျမတ္ေအာင္ဆက္ဆံျခင္း ျဖစ္သည္။ နိုင္ငံျခားတိုင္းျပည္မ်ား ႏွင့္ ပိုမိုသင့္ျမတ္ေစရန္ ၁၂၃၄ ခုႏွစ္တြင္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ကင္းဝန္မင္းႀကီးအား သံအႀကီးခန႔္၍ အဂၤလန္ျပည္သို႔ ေစလႊတ္ ေလသည္။

အဂၤလန္သို႔အသြား ျမန္မာသံအဖြဲ႕သည္ ျပင္သစ္၊ အီတလီနိုင္ငံတို႔သို႔ ပါဝင္၍ မဟာမိတ္ျပဳသည္။ ထိုႏွစ္တြင္ပင္ အီတလီနိုင္ငံမွ သံမ်ား ျမန္မာနိုင္ငံသို႔ေရာက္လာကာ ကင္းဝန္မင္းႀကီးႏွင့္ ညိ|ႏွိုင္းေရး သားေသာစာခ်ဳပ္ကိုအတည္ျပဳလက္မွတ္ေရးထိုးၾကသည္။ ေနာက္တစ္ႏွစ္တြင္ ျပင္သစ္သံအဖြဲ႕ ေရာက္လာၾကျပန္သည္။ သို႔ရာတြင္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ေနျပည္ေတာ္သို႔ ထြက္ဝင္ လာေရာက္ၾကေသာ အဂၤလိပ္သံတို႔အား အျခား အေၾကာင္းတို႔ကိုသာ ေမးျမန္းေျပာဆိုေတာ္မူ၍ အဂၤလိပ္ပိုင္ ေအာက္ျမန္မာနိုင္ငံကို အသိအမွတ္ျပဳရမည့္စာခ်ဳပ္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း ေသာ စကားကိုမူ အႁမြက္မၽွေျပာဆိုေတာ္မမူဘဲ ယဥ္ေက်း သိမ္ေမြ႕စြာ တိမ္းေရွာင္ေတာ္မူသည္။ ၁၂၃၇ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ မင္း၏ သားေတာ္ ဥပရာဇာ ေဝလာမင္းသား အိႏၵိယနိုင္ငံသို႔လာေရာက္ေသာအခါ ကင္းဝန္မင္းႀကီးအား ျမန္မာကိုယ္စား လွယ္အျဖစ္ ေစလႊတ္၍ ႏွုတ္ခြန္းဆက္ေစခဲ့ျခင္ျဖင့္ မဟာမိတ္ ဝတ္တရား ေက်ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့ေၾကာင္း ရတနာပုံ ေနျပည္ေတာ္ သတင္းစာ ဒုတိယတြဲ ဂဏန္း ၃၃ တြင္ ေဖာ္ၿပ ထားေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ အဂၤလိပ္၊ ျပင္သစ္၊ အီတလီနိုင္ငံ တို႔ႏွင့္သာမဟုတ္၊ အေမရိကန္နိုင္ငံႏွင့္လည္း ခ်စ္ၾကည္ေရး ရာဇသံမ်ား ေပးပို႔ဆက္သြယ္ခဲ့သည္။ ၁၂၁၈ ခုႏွစ္တြင္ မင္းတုန္းမင္းႀကီးက အေမရိကန္ သမၼတႀကီးဂ်ိမ္းဗတ္ကနန္ထံ သဝဏ္လႊာေပးပို႔၍ အေမရိကန္သမၼတႀကီးက ၁၂၁၉ ခုႏွစ္ တြင္ ၂ ျပည့္ တစ္ျပည္ ခ်စ္ၾကည္ေရးသဝဏ္လႊာ ျပန္လည္ ေပးပို႔ခဲ့သည္။ အေမရိကန္သံေတာ္မ်ားအားလည္း တခမ္းတနား ႀကိဳဆိုခဲ့ေလသည္။ မင္းတရားႀကီးကား နိုင္ငံျခားတိုင္းျပည္မ်ား ႏွင့္ အသင့္အတင့္ က်င့္ေတာ္မူသည္ မွန္ေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ တို႔ႏွင့္ မႏၲေလးၿမိဳ႕ရွိ အဂၤလိပ္ ကိုယ္စားလွယ္တို႔က မင္းတရား ႀကီးေရွ႕ေတာ္သို႔ ဝင္ေသာအခါ ဖိနပ္စီး ဓားလြတ္စြဲလ်က္ဝင္လို ေၾကာင္း ေတာင္းဆိုသည္ႏွင့္ ထိုကစ၍ ထိုအဂၤလိပ္သံ အဂၤလိပ္ ကိုယ္စားလွယ္တို႔ကို ဖူးေျမာ္ခြင့္မေပးေတာ့ဘဲ မွူးမတ္တို႔ႏွင့္သာ ဆက္ဆံေစေလသည္။ ျမန္မာ့ဂုဏ္ႏွင့္ ယ်ဥ္ေက်းမွုကိုကား အႏွိမ့္အခ် မခံခဲ့ေခ်။

ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဝါဒကို ႏွစ္သက္ေတာ္မူေသာ မင္းတုန္း မင္းတရားႀကီးသည္ နိုင္ငံျခားတိုင္းျပည္မ်ားႏွင့္ ဤသို႔ အသင့္ အျမတ္ ဆက္ဆံခဲ့႐ုံမက ျပည္တြင္း၌လည္း မင္းညီမင္းသား မွူးမတ္ စသည္တို႔အားလည္းေကာင္း၊ ေစာ္ဘြားမ်ားအားလည္း ေကာင္း၊ ခ်င္း၊ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ေတာင္အုပ္ ေတာင္ကဲမ်ားအား လည္းေကာင္း အေမ့အက်န္မရွိ အထိုက္အေလ်ာက္ မစ ခ်ီးျမႇင့္၍ နိုင္ငံေတာ္ကို ထိန္းသိမ္းအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေလသည္။ ထို ေၾကာင့္လည္း မင္းတရားႀကီးလက္ထက္ တိုင္းနိုင္ငံၿငိမ္းခ်မ္းခဲ့ ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ျပင္ပေဘးကို သံတမန္ မ်ား နည္းအရ ႀကိဳးစားကာကြယ္ေတာ္မူသကဲ့သို႔ တစ္ဖက္၌ လည္း နိုင္ငံတြင္း စီးပြားေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ သာသနာေရး စသည္တို႔တြင္လည္း အေျမာ္အျမင္ႀကီးစြာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ မင္းတုန္းမင္းႀကီးသည္ သာသနာကိုေလးစားေသာ မင္း ျဖစ္သည့္အားေလ်ာ္စြာ ၁၂၃၃ ခုႏွစ္တြင္ ပိဋကတ္သုံးပုံကို ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ၿပီးေနာက္ ေက်ာက္ျပား ၇၂၉ ခ်ပ္ေပၚတြင္ ကမၸည္းအကၡရာတင္၍ မဟာေလာကမာရဇိန္ ကုသိုလ္ေတာ္ ဘုရားတြင္ စိုက္ထားကိုးကြယ္သည္။

ျမန္မာနိုင္ငံအတြင္း ပထမျပန္ စာေမးပြဲမ်ားကိုလည္း မင္းတုန္း မင္းတရားႀကီးလက္ထက္တြင္ က်င္းပေပးခဲ့သည္။ ( ပထမျပန္ စာေမးပြဲ-။)

သာသနာေရးသာမက ပညာသင္ၾကားေရး ကိုလည္း မင္းတုန္းမင္းသည္ အားေပးသည္။ မွူးသားမတ္သား၊ မင္းညီမင္းသားတို႔ အဂၤလိပ္စာသင္ၾကားေစရန္ ခရစ္ယာန္ဘုန္း ႀကီး ဆရာမွတ္၊ ျပင္သစ္ ဗရင္ဂ်ီဘုန္းႀကီး ဘီဂန္းဒက္တို႔အား လည္း ေျမရာႏွင့္ေငြေၾကး ေထာက္ပံ့သည္။

အေနာက္နိုင္ငံမ်ားသို႔လည္း ပညာေတာ္ သင္ ၉ဝ ေက်ာ္တို႔ကို ေစလႊတ္၍ စက္မွုလက္မွုအတတ္မ်ားကို သင္ေစသည္။ ယင္းတို႔တြင္ ဒီပဲယင္းဝန္ေထာက္ ဦးျမဲ၊ ညီ ဦးခဲ၊ ဖန္ခ်က္ဝန္ ဦးဖန္၊ ေက်ာက္ေျမာင္း အတြင္းဝန္ ဦးေရႊအိုး၊ ျမင္းဝန္ ဦးေအာင္သူ တို႔ပါသည္။ စီးပြားေရး တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေစရန္ ပညာေတာ္သင္မ်ား ျပန္လာေသာ အခါ စက္မွုလက္မွုလုပ္ငန္း႐ုံမ်ားကိုဖြင့္ေစသည္။ ေနျပည္ေတာ္ တြင္ ဆန္၊ သၾကား၊ ကၽြန္းသစ္၊ ပိတ္ေခ်ာ ပိတ္ေကာင္းပိုမို ထုတ္လုပ္နိုင္ေစရန္ ဆန္စက္၊ သၾကားစက္၊ သစ္စက္၊ ရက္ကန္းစက္တို႔ကို ဥေရာပတိုက္မွ ဝယ္ယူတည္ေထာင္သည္။ ယင္းစက္႐ုံမ်ားသာမက ဖန္ခ်က္စက္၊ စာပုံႏွိပ္စက္၊ ဒဂၤါးစက္၊ လက္နက္ကိရိယာစက္ စသည္တို႔ကိုဖြင့္လွစ္၍ သားေတာ္ မကၡရာမင္းသားအား ႀကီးၾကပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ေရႊနန္းေတာ္ ႀကီးအတြင္း ေဆာက္လုပ္ေသာ စာပုံႏွိပ္တိုက္ေတာ္မွ ပထမဆုံး ပုံႏွိပ္ေသာစာအုပ္မွာ ေယာအတြင္းဝန္ဦးဘိုးလွိုင္ စီရင္ေရးသား ေသာ ကာယာႏုပႆနာက်မ္း ျဖစ္သည္။ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား သက္သာေခ်ာင္ခ်ိေရးအတြက္ ေငြေၾကး လြယ္ကူစြာသုံးစြဲနိုင္ရန္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ၁၂၂၉ ခုႏွစ္မွစ၍ ေဒါင္းတံဆိပ္ ဒဂၤါမ်ားကို သြန္းလုပ္သုံးစြဲေစသည္။ နိုင္ငံေတာ္တြင္ ပုဂံေခတ္ကစ၍ အျမစ္တြယ္ခဲ့ေသာ ကံေကၽြးခ်ပေဒသရာဇ္စနစ္ႏွင့္ အခြန္ေတာ္ ေကာက္ခံစနစ္တို႔ကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ၍ ၁၂၂၉ ခုႏွစ္က စတင္ကာ စနစ္တက်၊ အခြန္ေတာ္ခန႔္ခြဲသည္။ ေရွးက နယ္စား ၿမိဳ႕စား ရြာစားမ်ားက အခြန္ေတာ္ကို ေကာက္ခံၿပီးလၽွင္ မိမိတို႔အတြက္ ေဝပုံစုကိုႏုတ္ ကာ ဘ႑ာေတာ္တိုက္သို႔ေပးပို႔ရာ ယင္းတို႔က ပို၍ေကာက္ခံ လၽွင္ ဆင္းရဲသားတို႔ နစ္နာရသည္။ ထိုေၾကာင့္ မင္းတုန္းမင္း ၏ လက္ထက္တြင္ နယ္စားပယ္စားမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ၿမိဳ႕စားရြာစားမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း မင္းတိုင္းေၾကး အခြန္ေတာ္ စသည္ မေကာက္ခံေတာ့ဘဲ ဝင္ေငြႏွင့္ အိမ္ေထာင္စုအလိုက္ သာ စည္းၾကပ္ေသာ သႆေမဓ အခြန္ေတာ္ကို ေကာက္ခံေစ သည္။ အမွုထမ္းအရာထမ္းမ်ားကိုလည္း ေရွးကကဲ့သို႔ ၿမိဳ႕စား ရြာစား မေပးေတာ့ဘဲ သႆေမဓခြန္ေကာက္ခံရေငြမွ လစာ ရိကၡာေတာ္မ်ား ေပးကမ္းခ်ီးျမႇင့္ေလသည္။ ေနျပည္ေတာ္ အရပ္ ေလးမ်က္ႏွာ၌ သက္ႀကီးရြယ္အိုတို႔ မွီခိုေနထိုင္ရန္ သူအို႐ုံမ်ား ထားသည္။ နာမက်န္းသူတို႔အတြက္လည္း ေနျပည္ေတာ္တြင္ သူနာ႐ုံ ၁ဝ ႐ုံထား၍ အတြင္းလူနာ၊ အျပင္လူနာအျဖစ္ ကုသ ေပးသည္။ သမားေတာ္ ၃ ေယာက္စီ အလွည့္က်ကုသရသည္။ လယ္ေျမေပါမ်ားေသာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေအာက္ပိုင္းကို အဂၤလိပ္တို႔ သိမ္းယူထားသျဖင့္ မင္းတုန္းမင္းသည္ မိမိနိုင္ငံေတာ္ပိုင္နက္တြင္ ေတာမ်ားကိုခုတ္ထြင္ရွင္းလင္း၍ လယ္လုပ္ ငန္းကို အႀကီးအက်ယ္လုပ္ကိုင္ေစသည္။ မိုးနည္းသျဖင့္ စပါးစိုက္ပ်ိဳးရန္ မိုးေရအလုံအေလာက္ မရသည္ကို မူးျမစ္ေဒသ ၌လည္းေကာင္း၊ လယ္တြင္းကိုးခရိုင္ (ေက်ာက္ဆည္ခရိုင္) ၌ လည္းေကာင္း ရွိေသာဆည္ေဟာင္း ေျမာင္းေဟာင္းမ်ားကို ထပ္မံျပဳျပင္သည္။ မိတၳိလာကန္မွစ၍ ကန္အေျမာက္အျမားကို လည္း ျပဳျပင္သည္။ မႏၲေလးၿမိဳ႕ အေရွ႕ဘက္ နႏၵာကန္ကို ျပဳလုပ္၍ လယ္ပယ္တည္ကာ လယ္သမားမ်ားကို စရိတ္ေၾကး ေငြ ေထာက္ပံ့သည္။ ကုန္စည္မ်ားကို ဘုရင္တစ္ဦးတည္း ေရာင္းဝယ္ခြင့္ကို ဖ်က္သိမ္း၍ အဂၤလိပ္နယ္ထဲသို႔ ကုန္စည္မ်ား လြတ္လပ္စြာ ေရာင္းခြင့္ျပဳသည္။

နိုင္ငံသူ နိုင္ငံသားတို ထက္ေအာက္စုန္ဆန္ခရီးသြားလာမွုလြယ္ကူေစရန္
 ေရနန္းစၾကာ၊ ေရနန္းယာဥ္သာ၊ ျမနန္း စၾကာ၊ စၾကာယာဥ္မြန္၊ စၾကာယာဥ္ပ်ံ၊ တုယာဥ္ပ်ံခ်ီ၊ တုယာဥ္ ပ်ံေက်ာ္ဟူေသာ မီးသေဘၤာခုနစ္စင္းကိုလည္း ဝယ္ယူအသုံးျပဳ သည္။ အဂၤလိပ္မင္းပိုင္ ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ ျမန္မာမင္းပိုင္ ျမန္မာ နိုင္ငံတို႔သည္ မင္းအခ်င္းခ်င္း ဆက္ဆံမွုေကာင္းေသာေၾကာင့္ တစ္ေၾကာင္း၊ ခရီးသြားလာမွု လြယ္ကူသျဖင့္တစ္ေၾကာင္း၊ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး လက္ထက္ေတာ္၌ တစ္နိုင္ငံတည္း ကဲ့သို႔ အကူးအသန္းအဆက္အဆံမျပတ္ ရင္းႏွီးျမဲရင္းႏွီးၾက သည္။ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံမွ ကင္းဝန္မင္းႀကီး အစရွိေသာ ျမန္မာမွူးမတ္မ်ား အဂၤလိပ္မင္းပိုင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သို႔ေရာက္ေသာ အခါ ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားမ်ားက အေရးတယူ ျပဳစုခဲ့ၾကသည့္ အနည္း တူ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရွိ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္၌ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားမ်ား ကေရႊခ်၍ ထီးတင္လိုေသာအခါ မင္းတုန္းမင္းႀကီးက ရတနာ ကိုးပါး စီျခယ္ေသာ ထီးေတာ္ကို လည္းေကာင္း၊ လုံးေတာ္ျပည့္ ေရႊခ်နိုင္ေအာင္ ေရႊဆိုင္းမ်ားကိုလည္းေကာင္း ေပးပို႔လွူဒါန္းခဲ့ ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ နိုင္ငံေတာ္အတြင္း ဆက္သြယ္ေရး ပိုမိုလြယ္ကူေစရန္ ေၾကးနန္းတိုင္မ်ားကိုလည္း စိုက္ထူ အသုံးျပဳခဲ့သည္။ ထိုမၽွသာမက ေခတ္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီစြာ ေန႔စဥ္ ျဖစ္ပ်က္ေပၚေပါက္လ်က္ရွိေသာ က်ိဳးေၾကာင္းခ်င္းတ မ်ား၊ သတင္းမ်ား၊ အႀကံဉာဏ္ ေပးခ်က္မ်ားႏွင့္ ေဝဖန္ခ်က္ မ်ားကို တိုင္းသူျပည္သားတို႔ ပြင့္လင္းစြာ ဖတ္ရွုေရးသားနိုင္ၾက ေစရန္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ၁၂၃၆ ခုႏွစ္တြင္ ရတနာပုံေနျပည္ေတာ္ သတင္းစာကို ထုတ္ေဝေစခဲ့သည္။ စာတည္းမွာ ဖိုးဝဇီရျဖစ္သည္။

လဆန္း ၇ ရက္၊ ၁၃ ရက္၊ လဆုတ္ ၇ ရက္၊ ၁၃ ရက္ေန႔မ်ားတြင္ ထုတ္၍ တစ္လ ၄ ႀကိမ္ ထြက္ေလသည္။ မင္းတရားႀကီးသည္ သတင္း စာေရးသားမွုတြင္ အခ်က္ ၂၆ ခ်က္ႏွင့္ လြတ္လပ္ခြင့္ေပးခဲ့ သည္။


မင္းတရားႀကီးအား ယင္းသို႔ ျပည္တြင္းလုံျခဳံေရး၊ နိုင္ငံတြင္း စက္မွုလက္မွုထြန္းကားေရး၊ နိုင္ငံေတာ္ စည္ပင္ သာယာေရးစေသာ နိုင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး၌ အေျမာ္အျမင္ႀကီး၍ ထက္ျမက္ေသာ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားက အျမဲတေစ ဂ႐ုစိုက္ ၍ အကူအညီေပးခဲ့သျဖင့္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။ မင္းတရားႀကီး မူကား ေလာကီေရးရာမ်ားထက္ ေလာကုတၱရာေရးရာမ်ားတြင္ အာ႐ုံစိုက္သျဖင့္ နိုင္ငံကာကြယ္ေရး၊ စစ္တပ္မ်ားေခတ္မီေရး၊ လက္နက္ တပ္ဆင္ေရးတို႔တြင္ လစ္ဟင္းခဲ့သည္။ မင္းတရား ႀကီးသည္ သတၱဝါတို႔၏ အသက္အႏၲရာယ္မ်ားေစသည္ဟုယူဆ ကာ လက္နက္ဆန္းမ်ားထြင္ျခင္းကို ပိတ္ပင္ခဲ့ေလသည္။ အေျမာ္အျမင္ႀကီးစြာႏွင့္ ယင္းကဲ့သို႔ မင္းတရားႀကီးတို႔ ညီေနာင္ ၂ ပါး ႀကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ ၁၂၂၈ ခုႏွစ္တြင္ စည္းလုံးညီညြတ္မွုကိုပ်က္ျပားေစေသာ နန္းတြင္းလုပ္ႀကံမွုႀကီး ေပၚေပါက္လာသျဖင့္ ေလွေလွာ္ရင္း တက္က်ိဳး ျဖစ္ခဲ့ရေလ သည္။ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားအား မင္းတုန္းမင္းႀကီးက အိမ္ေရွ႕အရာ ေပးအပ္သည္ကို မေက်နပ္ေသာ သားေတာ္ ျမင္းကြန္းႏွင့္ ျမင္းခုန္တိုင္မင္းသားတို႔ ပုန္ကန္သျဖင့္ နိုင္ငံ ေတာ္ကို ေခတ္သစ္ နိုင္ငံေတာ္ျဖစ္ေအာင္ ထူေထာင္ခဲ့ေသာ ကေနာင္မင္းသားႀကီး တိမ္းပါးခဲ့ေလသည္။

မင္းတုန္းမင္းႀကီးမူကား ၿမိဳ႕ေတာ္အတြင္း ဝင္ႏွင့္သျဖင့္ သီသီကေလး လြတ္ေလသည္။ တစ္ဖန္ အိမ္ေရွ႕ ဘုရားလြန္ေလေသာ္ အိမ္ေရွ႕မင္း သားေတာ္ ပန္းထိမ္းမင္းသား ေရႊဘိုသို႔ထြက္၍ ပုန္ကန္သည္ကို ဖမ္းဆီးကြပ္မ်က္ရသည္။ ထို အခ်ိန္မွစ၍ မင္းတရားႀကီးသည္ သားေတာ္မ်ားကို အိမ္ေရွ႕ မေပး၊ အေႁခြအရံ အမွုထမ္းတို႔ကို ႐ုပ္သိမ္းထားသည္မွာ နတ္ရြာစံသည္အထိ ျဖစ္သည္။ ထိုေၾကာင့္လည္း မင္းတရားႀကီး နတ္ရြာစံေသာအခါ ထီးေမြ နန္းေမြကိစၥ ရွုပ္ေထြးခဲ့ရေလသည္။ ၁၂၄ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဝါေခါင္လတြင္ မင္းတရားႀကီး က်န္းမာေတာ္ မမူ၍ တိုင္းေရးျပည္ေရးတို႔ကို ေဆြးေႏြးေဆာင္ရြက္ျခင္းမျပဳနိုင္ ေသာ အေျခအေနေရာက္ေလေသာ္ ဆင္ျဖဴမရွင္မိဖုရားႀကီးႏွင့္ အလိုပါ မွူးေတာ္မတ္ေတာ္တို႔တိုင္ပင္၍ သားေတာ္ သီေပါ ၿမိဳ႕စားသီေပါမင္းအား ေတာ္သလင္းလျပည့္ေက်ာ္ ၉ ရက္ေန႔တြင္ အိမ္ေရွ႕ ႏွင္းေလသည္။

မင္းတရားႀကီး၏ေရာဂါေတာ္သည္ တိုးသည္ထက္တိုးလာကာ သကၠရာဇ္ ၁၂၄ဝ ျပည့္ႏွစ္ သီတင္းကၽြတ္လဆန္း ၆ ရက္ အဂၤါေန႔၌ သက္ေတာ္ ၆၄ ႏွစ္၊ နန္းစံ ၂၆ ႏွစ္တြင္ နတ္ရြာစံလြန္ေတာ္မူသည္။ မင္းတုန္းမင္း ႀကီးတြင္ ရတနာေဒဝီ မိဖုရားေခါင္ႀကီးအျပင္ အိမ္နိမ့္စံစဥ္က ေကာက္ယူေတာ္မူေသာ ေျမာက္နန္းမိဖုရား မယ္သဲ၊ ဘႀကီး ေတာ္ႏွင့္ မိဖုရားေခါင္ႀကီးမယ္ႏုမွျမင္ေသာ အလယ္နန္းမိဖုရား ဆင္ျဖဴမရွင္တို႔အပါအဝင္ ထင္ရွားေသာ မိဖုရား ၄၅ ပါး ရွိ၍ သားေတာ္ ၅၅ ပါး၊ သမီးေတာ္ ၅၃ ပါး ေပါင္း ၁ဝ၈ ပါး ရွိ သည္။


မင္းတုန္းမင္း၏ အေလာင္းေတာ္ကို မႏၲေလးၿမိဳ႕တြင္ သၿဂႋဳဟ္၍ အရိုးျပာသာဒ္ တည္ထားလ်က္ရွိသည္။ မင္းတရား ႀကီး နတ္ရြာစံရာ ေရႊနန္းေဆာင္ကို သားေတာ္ သီေပါမင္း လက္ထက္ ဖ်က္၍ အတုမရွိေက်ာင္းေတာ္ႀကီး ဝင္းအတြင္း၌ ဖ်က္သိမ္းသည့္ ပႏၷက္ပုံအတိုင္း ေရႊနန္းေတာ္ေက်ာင္း ေဆာက္ လုပ္ လွူဒါန္းထားသည္။မင္းတရားႀကီးကား သေဘာျပည့္ဝသည္။ အေျမာ္ အျမင္ႏွင့္ ျပည့္စုံသည္။ ျပည္သူ႔အက်ိဳးကို ၾကည့္သည္။ စစ္ကို မလိုလား၊ သနားတတ္သူျဖစ္သည္။ ရတနာသုံးပါးကို အလြန္ ေလးစား ရိုေသသည္။

မင္းတရားႀကီး၏ ကုသိုလ္ေတာ္မ်ားကား မႏၲေလး ေတာင္ေပၚတြင္ တည္ေဆာက္ထားေသာ တန္ေဆာင္း ျပာသာဒ္ ေတာ္ႀကီးႏွင့္တကြ ဗ်ာဒိတ္ညႊန္းေရႊရပ္ေတာ္ႀကီးဘုရား၊ ေတာင္ ေျခရွိ မဟာသက် မာရဇိန္ေက်ာက္ေတာ္ႀကီးဘုရား၊ စႏၵမုနိ ဘုရားႏွင့္ မဟာေလာက မာရဇိန္ေစတီေတာ္၊ ထိုေစတီေတာ္ အတြင္းရွိ ပိဋကတ္သုံးပုံ ေက်ာက္ခ်ပ္ႏွင့္ အုတ္ဂူ ၇၂၉ ခုစီ၊ ရန္ကင္းေတင္ေျခရွိ မဟာေက်ာ္ေစတီေတာ္၊ ေရႊတိဂုံေစတီ ထီး ေတာ္ႏွင့္ လုံးေတာ္ျပည့္ ေရႊဆိုင္းေတာ္ခ်ျခင္း၊ ဘုရားပြင့္ေတာ္မူ ရာ မဟာေဗာဓိပင္ေတာ္ အေနာက္ေျမာက္ဘက္တြင္ အုတ္ဇရပ္ ေတာ္ႀကီးတစ္ေဆာင္၊ အစၥလာမ္ဘာသာဝင္တို႔ အထြတ္အျမတ္ ထားသည့္ မကၠာၿမိဳ႕ ဘုရားဝတ္ျပဳသည့္ေက်ာင္းအနီး စတုဒီသာ ဇရပ္ႀကီးတစ္ေဆာင္ႏွင့္ ပ႒ာန္းေဟာ သိမ္ႀကီးတစ္ေဆာင္၊ မဟာေဗာဓိ ဒကၡိဏသာခါ လက္ယာေတာင္ကိုင္းကို ျမတ္စြာ ဘုရား အရပ္ေတာ္ပမာဏအတိုင္း ႐ုပ္ပြားေတာ္ျမတ္ ထုလုပ္ ကိုးကြယ္သည့္အျပင္ အပၸရာဇိတပလႅင္ေျမကို ဌာပနာသြင္း၍ တစ္မိုက္ ေလးသစ္ခန႔္ ေရႊခ်ေစတီေတာ္ ထုလုပ္ၿပီးလၽွင္ မွန္အိမ္ထည့္သြင္းကာ ရွစ္ေသာင္း ေလးေထာင္ေသာ ရဟန္း ရွင္လူ အေပါင္းတို႔အား တစ္ဆူက်စီ ေဝငွေပးေစေတာ္မူသည္။ ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္ အေရွ႕ေျမာက္ဘက္တြင္ အတုလေဝယန္ အုတ္ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၊ အေရွ႕ျပင္တြင္ ေက်ာင္းရံ ၂ဝ ႏွင့္တကြ မဟာအတုလဘုံစံ ေရႊေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၊ အေနာက္ဘက္တြင္ ေက်ာင္းရံ ၂ဝ ႏွင့္တကြမဟာေဇာတိကာရာမတိုက္ရတနာဘုံစံ
 ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးတို႔ကို ေဆာက္လုပ္လွူဒါန္းေလသည္။ ထိုမၽွ မက ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္ဝန္းက်င္၌ အုတ္ဇရပ္ေတာ္မ်ား၊ ဓမၼာ႐ုံ ဇရပ္မ်ား၊ တရားတင္းကုပ္မ်ား၊ ေရကန္မ်ား စသည္တို႔ကို ေျမာက္ျမားစြာ လွူဒါန္းေတာ္မူသည္။ သာသနာေတာ္ စင္ၾကယ္ ရန္ ဟူေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ၁၂၁၇ ခုႏွစ္တြင္ ဆရာေတာ္မ်ားႏွင့္တိုင္ပင္၍ ဓမၼဝိနယအမိန႔္ ေတာ္ျပန္တမ္းကို မင္းမိန႔္ႏွင့္ ထုတ္ျပန္သည္။ သို႔ရာတြင္ မင္းတရားႀကီး ရည္ရြယ္ေတာ္မူရင္းသို႔ မေရာက္ဘဲ ယင္းဓမၼ ဝိနယစာတမ္းကို အေၾကာင္းျပဳ ဂိုဏ္းကြဲမွု စေသာ မလိုအပ္ သည့္ ျဖစ္ရပ္မ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့ရသည္။ မင္းတရားႀကီးသည္ ျပည္သူျပည္သား အေပါင္းတို႔အားလည္း သီလႏွင့္ ကုသိုလ္ တရား မေမ့မေလ်ာ့ေစရန္ လစဥ္လဆန္း ၅ ရက္ေန႔ ေရာက္ တိုင္း ဂ႐ုဓမၼ အမိန႔္ေတာ္ ျပန္တမ္းႀကီးကို ျပည္တြင္းျပည္ပ လွည့္လည္ဖတ္ၾကား စည္လည္ေစသည္။ ယင္းသို႔ျဖင့္ သာသနာ ေနေရာင္လေရာင္ပမာ ထြန္းေျပာင္ေစရန္ မင္းတရား ႀကီး အားေပးခ်ီးေျမွက္ေတာ္ မူသည္။ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးလက္ထက္ သာသနာေရးသာ မက စာေပလည္းထြန္းကားသည္။ ကဗ်ာ လကၤာဘက္၌ စာ ေကာင္းေပေကာင္းႀကီးမ်ား ထြန္းကားခဲ့သည့္နည္းတူ စကားေၿပ ဘက္၌လည္း ယခင္ေခတ္မ်ာကထက္ ပိုမိုေကာင္းမြန္ေသာ စာ ႀကီးေပႀကီးမ်ားကို ေတြ႕နိုင္သည္။ မင္းတရားႀကီးလက္ထက္တြင္ ေဘာလယ္ဟူေသာ ကဗ်ာသီခ်င္းတစ္မ်ိဳးႏွင့္ ညဉ့္ခ်င္းၿပီး ျပဇာတ္အေရးအသားမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္။ ဘႀကီးေတာ္ လက္ထက္ ေရးသားေသာ မွန္နန္းရာဇဝင္သည္ ၁၁၈၃ ခုႏွစ္ အထိသာ ေရာက္သျဖင့္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး လက္ထက္ ဆက္လက္ေရးသားေစရာ ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇဝင္ဟူ၍ ေပၚေပါက္လာသည္။ ထိုမင္းလက္ထက္ ထင္ရွားေသာ စာဆို ေတာ္မ်ားကား ဦးေရႊျခည္၊ စေလဦးပုည၊ လွိုင္ထိပ္ေခါင္တင္၊ ေယာအတြင္းဝန္ ဦးဘိုးလွိုင္၊ ကင္းဝန္မင္းႀကီး ဦးေကာင္း၊ မန္လည္ဆရာေတာ္ စသည္တို႔ျဖစ္သည္။

မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္၏ ဒုတိယ ေနာက္ဆုံး ဘုရင္ျဖစ္ၿပီး ၁၈၀၈ ခုႏွစ္ ၊ ဇူလိုင္လ (၈) ရက္ေန႔တြင္ အမရပူရ၌ ေမြးဖြားခဲ့သည္။ ငယ္နာမည္မွာ ေမာင္လြင္ျဖစ္သည္။ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႏွင့္အတူ ေရႊဘိုသို႔သြားကာ ေနာင္ေတာ္ ပုဂံမင္းအား ပုန္ကန္ၾကသည္။ ပုန္ကန္သည့္အစီအစဥ္ ေအာင္ျမင္ကာ ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္၏ ၁၀ ပါးေျမာက္ ဘုရင္ျဖစ္လာသည္။ ဘုရင္ ျဖစ္လာၿပီးေနာက္ ေနျပည္ေတာ္ကို မႏၲေလးသို႔ ၁၈၅၄ တြင္ ေျပာင္းေရႊ႕နန္းစိုက္ခဲ့ၿပီး ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႀကီး ကို အိမ္ေရွ႕စံ အျဖစ္ အပ္ႏွင္းခဲ့သည္။ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး လက္ထက္တြင္ ကေနာင္မင္းသားႀကီး၏ စီမံခန႔္ခြဲမွုျဖင့္ ၿဗိတိန္ ၊ ျပင္သစ္ ၊ အီတလီႏွင့္ အေမရိကန္ နိုင္ငံမ်ားသို႔ ပညာေတာ္သင္မ်ား ေစလႊတ္ခဲ့ၿပီး စက္မွု လုပ္ငန္းမ်ား တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၆၈ တြင္ ကုသိုလ္ေတာ္ ဘုရားကို တည္ထားကိုးကြယ္ခဲ့ၿပီး ကမၻာ့အႀကီးဆုံး စာအုပ္ႀကီးဟု မွတ္တမ္းဝင္သည့္ ဗုဒၶ ျမတ္စြာ၏ ပိဋကတ္ သုံးပုံကို ေက်ာက္စာျဖင့္ ထြင္းထု ပူေဇာ္ခဲ့သည္။ ၁၈၇၁ တြင္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ ကို ထီးေတာ္အသစ္ တင္လွူခဲ့သည္။ ၁၈၇၁ တြင္ပင္ ပဥၥမ သဂၤါယနာ တင္နိုင္ခဲ့သည္။ ေနာင္ေတာ္ပုဂံမင္းလက္ထက္က အဂၤလိပ္ထံဆုံးရွုံးခဲ့ရသည့္ နယ္ေျမမ်ားအတြက္ စာခ်ဳပ္မ်ားကို လက္မွတ္ေရးထိုးရန္ လ်စ္လ်ဴရွုခဲ့သျဖင့္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာဆက္ဆံေရးတြင္ ရွုပ္ေထြးမွုမ်ားစြာ ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ လတ္တေလာ ရွင္းလင္းရမည့္ နိုင္ငံေရးကိစၥမ်ားကို အေရးမမူဘဲ ၿမိဳ႕သစ္တည္ျခင္း၊ ဘုရားတည္ျခင္း၊ သဂၤါယနာတင္ျခင္းတို႔ကို ဦးစားေပး လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၆၆ ဇြန္လ (၁၈) တြင္ ျမင္ကြန္း ျမင္းခုန္တိုင္ အေရးအခင္း ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႀကီး လုပ္ႀကံခံခဲ့ရသည္။ မင္းတုန္းမင္းႀကီးမွာမူ လက္မတင္ေလး လြတ္ေျမာက္သြားခဲ့သည္။ ကေနာင္မင္းသားႀကီး လုပ္ႀကံခံရၿပီးေနာက္ မင္းတုန္းမင္းႀကီးသည္ ထီးနန္းဆက္ခံရန္ အိမ္ေရွ႕စံ အပ္ႏွင္းျခင္း မရွိခဲ့ေပ။ မင္းတုန္းမင္းႀကီး မက်န္းမမာ ျဖစ္လာေသာအခါ မိဖုရားေခါင္ ျဖစ္ေသာ ဆင္ျဖဴမရွင္ မိဖုရားႀကီးက နန္းတြင္းေရးမ်ားကို ျခယ္လွယ္လာခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ဆင္ျဖဴမရွင္ မိဖုရားႀကီး၏ အႀကံျဖင့္ စြမ္းရည္ရွိေသာ မင္းသားအမ်ားအျပားကို ကြပ္မ်က္ သုတ္သင္ကာ မိမိတို႔ ႀကိဳးဆြဲရာ ကမည့္ သီေပါမင္းကို နန္းတင္ခဲ့သည္။