တတိယ အဂၤလိပ္ - ျမန္မာစစ္

 
တတိယအဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ ျဖစ္ပြားရသည့္ အေၾကာင္းရင္းမွာ ဘုံေဘဘားမားကုမၸဏီက သစ္ခိုးသည္ကို ျမန္မာမင္းက ဒဏ္ရိုက္ျခင္းကို အဂၤလိပ္တို႔က မေက်နပ္သည့္အတြက္ ျမန္မာနိုင္ငံ အထက္ပိုင္းကို က်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည့္အထိ ျဖစ္သည္။ျမန္မာအစိုးရသည္ အဂၤလိပ္တို႔၏ ရန္ကို သိသျဖင့္ ျမန္မာသံေတာ္အရာရွိမင္းႀကီးမ်ားကို ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ ျပင္သစ္၊ အီတလီစေသာ နိုင္ငံမ်ားျဖင့္ စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုရန္ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ဥေရာပသို႔ ဆိုက္ေရာက္ၾကသျဖင့္ တခ်ိဳ႕နိုင္ငံမ်ားႏွင့္ မဟာမိတ္စာခ်ဳပ္ ျပဳလုပ္ၿပီးစီး၍ အခ်ိဳ႕နိုင္ငံမ်ားႏွင့္ မဟာမိတ္ စာခ်ဳပ္ျပဳလုပ္ရန္ ေဆြးေႏြးဆဲ ရွိၾကသည္။ ဤသည္ကို အဂၤလိပ္အစိုးရသည္ မ်ားစြာမေက်နပ္ေခ်။ သို႔ေသာ္ ကန႔္ကြက္ရန္အတြက္ အေၾကာင္းမရွိေသးသျဖင့္ ၾကည့္ရွုေနခဲ့ဟန္တူသည္။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ စိတ္တြင္ ေနာင္အေၾကာင္းႏွင့္တကြ ကန႔္ကြက္၍ ျမန္မာအစိုးရက မလိုက္နာလၽွင္ ျမန္မာနိုင္ငံကို အျမန္ဆုံးနည္းျဖင့္ သိမ္းယူရန္အတြက္ ျမန္မာအစိုးရႏွင့္ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔ေပၚတြင္ အျခားနိုင္ငံမ်ားက အထင္လြဲ ေမတၱာပ်က္ေစရန္ ဥေရာပတိုက္ရွိ သတင္းစာမ်ားတြင္ မၾကာခဏေဖာ္ျပခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ ဥေရာပတိုက္ရွိ ျမန္မာသံေတာ္အရာရွိမင္းႀကီးမ်ားမွာ သတင္းစာတြင္ ပါရွိသည့္အတိုင္း မမွန္မဟုတ္ေၾကာင္း မၾကာခဏ ေျဖရွင္းခဲ့ၾကရသည္။ ျမန္မာအစိုးရသည္ အျခားနိုင္ငံမ်ားႏွင့္ မဟာမိတ္စာခ်ဳပ္ ျပဳလုပ္ေနျခင္းကို အဂၤလိပ္အစိုးရက မ်ားစြာ သေဘာမက် ျဖစ္ေနစဥ္တြင္ အဂၤလိပ္ ကုမၸဏီက ျမန္မာတို႔ ပိုင္ဆိုင္ေသာ သစ္ ၈၀၀၀၀ ေက်ာ္ထုတ္ယူသည္ကို သစ္ ၃၀၀၀၀ေက်ာ္သာ ထုတ္ယူပါသည္ဟု ျမန္မာသစ္ေခါင္းႀကီးမ်ားသို႔ စာရင္းျပခဲ့ၾကသည္။ ထိုတင္ျပေသာ သစ္စာရင္းကို ျမန္မာသစ္ေခါင္းႀကီးမ်ားက မေက်နပ္၍ ျမန္မာအစိုးရအား တိုင္ၾကားရာ တိုင္ၾကားခ်က္စာရင္းကို ျမန္မာအစိုးရက အတည္မျပဳမူ၍ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ႏွစ္ဖက္အရာရွိမ်ား၏ သေဘာတူ အဂၤလိပ္သစ္ေတာ႐ုံးရွိ သစ္ထုတ္စာရင္းကို မ်က္ႏွာစုံညီသြားေရာက္ ကူးယူစစ္ေဆးခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခါ ျမန္မာသစ္ေခါင္းမ်ား တိုင္ၾကားခ်က္အတိုင္း သစ္ ၈၀၀၀၀ ေက်ာ္ကို ထုတ္ယူေၾကာင္း ေတြ႕ရွိသျဖင့္ သစ္ ၈၀၀၀၀ ေက်ာ္ တန္ဖိုးေငြ ၂၃ သိန္းေက်ာ္ကို ဘုံေဘ-ဘာမားကုမၸဏီက ေပးေလၽွာ္ေစရန္ ျမန္မာလႊတ္႐ုံးေတာ္က စီရင္ဆုံးျဖတ္ခဲ့သည္။ ဤသို႔ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို ကုမၸဏီလူႀကီးတို႔က မေက်နပ္နိုင္ဆို၍ အဂၤလိပ္အစိုးရသို႔ တိုင္ၾကားျပန္ရာ သစ္မွုအတြက္ ႏွစ္တိုင္းႏွစ္ျပည္ စစ္ျဖစ္ပြားက အမ်ားသူတို႔မွာ အတိဒုကၡျဖစ္ၾကေတာ့မည္ဟု ျမန္မာအစိုးရက စိုးရိမ္မကင္း ရွိသျဖင့္ ဘုံေဘ-ဘားမားကုမၸဏီမွ ေပးေလၽွာ္ရန္ ရွိသည့္ သစ္ဖိုးေငြ ၂၃သိန္းေက်ာ္ကို မေတာင္းမခံ လြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ ျပဳလိုက္သည္။ ျမန္မာအစိုးရသည္ ဘုံေဘ-ဘားမားကုမၸဏီက ေပးေလ်ာ္ရန္ ရွိသည့္ သစ္ဖိုးေငြ ၂၃ သိန္းေက်ာ္ကို မေတာင္းမခံလြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ ျပဳထားပါေသာ္လည္းအဂၤလိပ္အစိုးရက ျမန္မာအစိုးရထံ ေတာင္းဆိုသည့္ အခ်က္ ၅ ခ်က္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။

•   သစ္မွုကို ထပ္မံစစ္ေဆးရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရ ကိုယ္စားလွယ္ေစလႊတ္ရန္၊ ဆိုက္ေရာက္သည့္အခါ ျမန္မာဘုရင္ အေရွ႕ေတာ္သို႔ ေဆာင္ဓား စြဲကိုင္၊ ဖိနပ္စီးနင္းဝင္ေရာက္ၿပီးမွ ႏွစ္ဖက္အရာရွိတို႔ စီရင္ဆုံးျဖတ္ရန္၊
•   ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ထားမည့္ အဂၤလိပ္ကိုယ္စားလွယ္ကို အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ႏွင့္ ထပ္တူ ဂုဏ္သေရေပးကမ္းရိုေသရန္၊
•   ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ထားမည့္ အဂၤလိပ္ ကိုယ္စားလွယ္မွာ ဧရာဝတီျမစ္ဆိပ္တြင္ အုတ္ဝင္းကာရန္ ေနထိုင္ေစ၍ တိုက္သေဘၤာတစ္စင္းႏွင့္ စစ္သားတစ္ေထာင္ အေစာင့္ထားရန္။
•    အဂၤလိပ္အစိုးရက တ႐ုတ္ျပည္လမ္းေဖာက္သည္ကို ျမန္မာအစိုးရက ကူညီရန္။
•   ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ အျခားနိုင္ငံ ဆက္ဆံလိုလၽွင္ အဂၤလိပ္အစိုးရ သေဘာတူမွ ဆက္ဆံရန္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

၎အခ်က္မ်ားအား ၇ ရက္အတြင္း ျပန္ၾကားရန္လည္း အေၾကာင္းၾကားခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာအစိုးရသည္ အထက္ပါအခ်က္မ်ားမွ ၁၊ ၂၊ ၃၊ ၄၊ အခ်က္မ်ားကို လိုက္နာနိုင္ေသာ္လည္း ၅ အခ်က္မွာ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ႏွစ္နိုင္ငံမွအပ ဂ်ာမန္၊ အီတလီ၊ ျပင္သစ္ နိုင္ငံမ်ားက ဆုံးျဖတ္၍ ၿပီးစီးနိုင္ေၾကာင္းႏွင့္ ၇ ရက္အတြင္း အဂၤလိပ္အစိုးရထံ ျပန္ၾကားလိုက္သည္။ ျမန္မာအစိုးရ၏ ျပန္ၾကားခ်က္ကို အဂၤလိပ္အစိုးရက မေက်နပ္ဆို၍ ဧရာဝတီျမစ္ဝဲယာရွိ ျမန္မာအစိုးရပိုင္ ၿမိဳ႕၊ ရြာမ်ားကို အသင့္ျပင္ဆင္ထားေသာ အဂၤလိပ္စစ္တပ္က စတင္တိုက္ခိုက္သျဖင့္ ျမန္မာစစ္တပ္မ်ားကလည္း ျပန္လည္ ခုခံ တိုက္ခိုက္ၾကေလသည္။

လက္ဝဲ ဝင္းေတာ္မွူးႀကီး သီရိမဟာေဇယ်ေက်ာထင္ ဘြဲ႕ရ ေလွသင္းအတြင္းဝန္ ဦးေရႊေမာင္ အား ေအာက္ျမစ္စဥ္ေရေၾကာင္း ဌာန အတြက္ တာဝန္ေပးအပ္သည္။ ေတာ္တြင္းႀကီး စစ္ေၾကာင္းဌာန အတြက္ ၿမိဳ႕ဝန္အကၠပတ္ ျမင္းဝန္ ၿမိဳ႕စား မင္းႀကီး မဟာရာဇာကို တာဝန္ေပးအပ္သည္။ ေတာင္ငူစစ္ေၾကာင္းကို ၿမိဳ႕ဝန္ ေရႊလွံဗိုလ္ ေကာလင္းၿမိဳ႕စား မင္းႀကီး မဟာမင္းေခါင္အေနာ္ရထာအား ေပးအပ္ထားခဲ့သည္။ ေအာက္ျမစ္စဥ္ စစ္ေၾကာင္းတြင္ ပါဝင္ခ်ီတက္ေသာ တပ္မ်ားမွာ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။

    စက္ဝန္၊ ယြန္းစုဝန္မင္းရဲညြန႔္တပ္.... ( လူ ၁၀၀)
    ေတာင္ထားဝယ္ဗိုလ္ ၏ တပ္.... (လူ ၁၀၀)
    ေျမာက္ထားဝယ္ဗိုလ္ ၏ တပ္.... (လူ ၁၀၀)
    အေျမာက္တပ္ခြဲ (ထိပ္ဝ ေလးလက္မ အေျမာက္ ၁၀လုံးျဖင့္).... ( လူ ၅၀ )
    စိန္လုံးေရ ( ၅) လက္ႏွင့္ တပ္တစ္တပ္.... (မေဖၚျပ)
    လက္ေရြးႀကီး ေလွသင္းဗိုလ္- မင္းထင္မင္လွရဲေခါင္သူရိန္၏ တပ္.... (လူ ၅၀၀ )
    စၾကၤာတင္အေျမာက္လုံးေရ ၁၀ လုံး၊ စိန္လုံးေရ ၅ လုံးႏွင့္ တပ္တစ္တပ္.... (မေဖၚျပ)
    ေဖါင္ဝန္မင္း မဟာမင္းထင္မင္းလွသီဟသူ၏ တပ္.... (လူ ၁၀၀၀)
    ေလွသင္း ဗိုလ္ မဟာမင္းလွသိဒၶႎေက်ာ္စြာ၏ တပ္.... (လူ ၅၅၀ )
    ျပည့္လုံးအံ့ေလွသင္း ဗိုလ္ မင္းေက်ာ္ သိဒၶိရန္ေအာင္၏ တပ္.... (လူ ၅၅၀ )
    ေျမာက္ထားဝယ္(လက္သုံး)မင္းထင္ရာဇာ၏ တပ္.... (လူ ၂၅၀ )
    ေျမထဲဝန္မဟာမင္းထင္မင္းလွေခါင္၏ တပ္.... (လူ ၂၅၀)၊

စုစုေပါင္းအားျဖင့္ လူေပါင္း ၃၄၀၀၊ အေျမာက္ ၁၀ လက္၊ စိန္ ၁၀ လုံး တို႔ျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားခဲ့ၾကသည္။ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း၊ ခံစစ္အျဖစ္တာဝန္ယူထားရေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ သီရိမဟာေဇယ်ေက်ာ္ထင္ဘြဲ႕ရ ေလွသင္းအတြင္းဝန္) သည္ ၎၏ တပ္မ်ားကို ျမန္မာအဂၤလိပ္နယ္ျခားေဒသမ်ားမွ၍ ေအာက္ပါအတိုင္း ခံစစ္ေၾကာင္း ခြဲကာခ်ထားသည္။         

    ဆင္ေပါင္နယ္ စစ္ေအာင္ခန္းခံတပ္။
    ထူးေပါက္ခံတပ္။
    ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္။
    မင္းလွခံတပ္။
    ေနာက္ေၾကာင္း အင္အားျဖည့္တပ္ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွလည္း ေရေၾကာင္းဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ဆာ-ဖရက္ဒရစ္ခ်တ္၏ (ကပၸတိန္ အာရ္- ဝုဒ္ဝပ္) ေရေၾကာင္းတပ္စုၿပီးမွ ဦးစီးေသာ ေရတပ္ဖြဲ႕တဖြဲ႕ပါရွိသည္။ ၎အဖြဲ႕တြင္ သေဘၤာ ၂၄ စင္း၊ တြဲသမၺာန္ႀကီး ၂၃ စင္း ပါဝင္သည္။
    ေျခလ်င္တပ္ကို ၿဗိတိသၽွ တပ္မဟာ ( ၃ ) တပ္။
    အိႏၵိယ အမ်ိဳးသားတပ္မဟာ (၇) တပ္။
    စစ္ေျမျပင္ စက္မွု-လက္မွု တပ္ခြဲေပါင္း (၆) တပ္။
    ေျမျပင္အေဝးပစ္ အေျမာက္တပ္ႀကီး တပ္တစ္တပ္။
    ေတာင္ေပၚပစ္အေျမာက္တပ္ဖြဲ႕ ၃ ဖြဲ႕။

စသည္အားျဖင့္ အင္အားေပါင္း ၉၄၆၇ ေယာက္ ပါဝင္သည္။ အေျမာက္ ( ၇၇ ) လက္ပါဝင္ၿပီး ၎တို႔အထဲတြင္ ၂၇ လက္မွာ အျမန္ပစ္ စက္ေသနတ္မ်ား ျဖစ္သည္။

ဗိုလ္ခ်ဳပ္ပရင္ဒါဂတ္စ္သည္ သူ၏ ေျခလ်င္တပ္မ်ားကို တပ္မႀကီး (၃) တပ္ခြဲ၍ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွုး-ဖိုးရားဒ္)၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွုး-ဝွိုက္၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွုး-ေနာ္မန္ တိုးအား ဦးစီးေစသည္။ အဂၤလိပ္တို႔၏ အထက္ပါ တပ္မ်ားသည္ ခ၏၁၈၈၅ ခုႏွစ္၊ နိုဝင္ဘာလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း ျမန္မာနယ္ထဲသို႔ စတင္ခ်ီတက္ၾကကာ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္တို႔ စတင္ေတြ႕ရွိတိုက္ခိုက္ၾကသည္။

 ျမန္မာတို႔ဘက္မွမူကား အထက္ေဖာ္ျပပါအတိုင္း ခံစစ္ေၾကာင္း ၅ ေၾကာင္း ခြဲေဝခ်ထားလ်က္ ဆီႀကိဳတိုက္ခိုက္ရန္ အသင့္ေစာင့္ဆိုင္းေနၾကေလသည္။ ဆင္ေပါင္ဝဲအနီး ထူးေပၚကရြာမွ အေရွ႕ဘက္ျမစ္အလည္ရွိ လြန္ခ်ည္ကြန္းအထိ၎၊ မလြန္အနီးႏွင့္ မင္းလွအနီးတြင္၎၊ ျမစ္အတြင္းသို႔ေလွမ်ား၌ ေက်ာက္ခဲမ်ားတင္၍ ျမႇုပ္ၿပီး ေရေၾကာင္း ပိတ္ဆို႔မွုမ်ား ျပဳလုပ္ထားေလသည္။

စစ္ေအာင္ခန္း- ခံတပ္ တိုက္ပြဲ
၁၈၈၅ ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလ ၁၄ ရက္ေန႔တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ပရင္ဒါဂတ္ ေခါင္းေဆာင္ေသာ တပ္သား ၉၄၆၇ ဦးခန႔္ ရွိသည့္ ၿဗိတိသၽွ ေရတပ္-ၾကည္းတပ္မ်ားသည္ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံ၏ နယ္စပ္ျဖစ္ေသာ နယ္ျခားေက်ာက္တိုင္ ကို ျဖတ္ေက်ာ္ ခ်ီတက္လာသည္။ ၎ေနာက္ စစ္ေအာင္ခန္း ခံကတုတ္ကို ဝိုင္းဝန္း တိုက္ခိုက္ၾကသည္။ ျမန္မာ့တပ္မေတာ္မွ မင္းထင္ရာဇာတပ္မ်ားႏွင့္ ေျမထဲၿမိဳ႕ဝန္ မဟာမင္းလွမင္းေခါင္တပ္မ်ားက စိန္ေျပာင္းတို႔ျဖင့္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ျပန္လည္တိုက္ခိုက္သည္။
 အီတလီလူမ်ိဳး ကြန္မြန္တို ဦးစီးေသာ ျမန္မာတပ္ဖြဲ႕က အဂၤလိပ္သေဘၤာမ်ားအား မခ်ီတက္နိုင္ရန္၊ ေရတိမ္ရာ ေနရာမ်ားတြင္ ေျငာင့္မ်ား ေထာင္ထားၾကသည္။ ကြန္မြန္တို ဦးစီေသာ တုလြတ္ယာဥ္ေက်ာ္ သေဘၤာသည္ အဂၤလိပ္တို႔ အဖမ္းခံရသည္။ ကြန္မြန္တိုႏွင့္ ျမန္မာ့ တပ္မေတာ္သားမ်ားကား လြတ္ေျမာက္သြားသည္။

ထူးေပါက္-ခံတပ္ တိုက္ပြဲ
နိုဝင္ဘာလ ၁၆ ရက္ေန႔တြင္ ဧရာဝတီျမစ္ဝဲယာရွိ ဆင္ေပါင္ဝဲႏွင့္ ေညာင္ပင္ေမွာ္ခံတပ္မ်ားကို ျဖတ္ေက်ာ္ခ်ီတက္သည္။ ထိုသို႔တိုက္ခိုက္ျခင္း၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ထူးေပါက္ကတုတ္၊ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္တိုကို သိမ္းယူရန္ျဖစ္သည္။ နံနက္ ၈ နာရီ မိနစ္ ၂၀ တြင္ ေဇာင္ျခမ္းရြာေရာက္ၿပီး အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ သေဘၤာေပၚမွ ကမ္းသို႔ တက္သည္။ ၁၁ နာရီ ၁၅ မိနစ္တြင္ ထူးေပါက္ခံကတုတ္သို႔ ေရာက္သည္။ တိုက္ပြဲျဖစ္ပြားၾကသည္။ ျမန္မာတို႔က ျပင္းျပင္းထန္ထန္ခုခံ တိုက္ခိုက္ၾကျပန္သည္။ ၃ နာရီခန႔္ ခုခံၿပီးေနာက္ အင္အားျခင္းမမၽွသျဖင့္ ပန္းေတာ္ျပင္ ကတုတ္သို႔ ဆုတ္ကာ မင္းရဲညြန႔္တပ္ႏွင့္ ေပါင္းရသည္။ အဂၤလိပ္တို႔က ထူးေပါက္ခံကတုတ္ကို သိမ္းယူကာ မီးရွို႔ဖ်က္ဆီး ပစ္႐ုံသာမက၊ ျမန္မာတို႔၏ ေၾကးနန္း႐ုံကိုပါ သိမ္းပိုက္လိုက္သည္။

ေဂြးေခ်ာင္း-ခံတပ္ တိုက္ပြဲ
နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ပရင္ဒါစဂတ္စ္ သည္ ၾကည္းတပ္ရင္း ၉ ရင္း၊ ေရတပ္တတပ္တို႔ျဖင့္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္ကို တိုက္ခိုက္ရန္ စီစဥ္သည္။ အစီအစဥ္အရ နံနက္ ၈ နာရီတြင္ အဂၤလိပ္ေရတပ္သည္ ပတၱနဝိုရ္ရြာ၏ အထက္နားတြင္ တပ္စြဲကာ ကုန္းေပၚသို႔ တက္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရန္ စီစဥ္ျပန္သည္။ ထိုေနရာမွ၊ သည္ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္ေပၚသို႔ ေမၽွာ္ၾကည့္လိုက္လၽွင္ကား ျမန္မာ့စစ္တံခြန္၊ စစ္အလံတို႔သည္ ေလကစားတိုင္း တလူလူ လွုပ္ရွားလ်က္ရွိသည္။ ေမာက္တို၊ ေမာက္ရွည္၊ ဗာလည္ေကြးမ်ား ဝတ္ဆင္ထားေသာ ျမန္မာ့စစ္သည္ေတာ္မ်ားကိုေကာင္းမြန္စြာ ျမင္ရေနသည္။ ထိုေန႔၌ပင္ တိုက္ပြဲႀကီးျဖစ္ပြားသည္။ အျပန္အလွန္ပစ္ၾက ခတ္ၾကေသာ အေျမာက္စိန္ေျပာင္းတို႔ အသံကား၊ မိုးၿပိဳသကဲ့သို႔ပင္ လြန္စြာက်ယ္ေလာင္လြန္းလွသည္။အဂၤလိပ္တို႔သည္ ေဘးပတ္လည္မွ ညႇပ္၍ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္ကို တိုက္ခိုက္ၾကသည္။ လက္နက္အင္အား မမၽွတျခင္း၊ ကၽြမ္းက်င္မွု အင္အား မမၽွတေသာ ျမန္မာတို႔မွာ အေရးမသာေတာ့ေခ်။ တတ္နိုင္သမၽွ ခုခံၾကေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ ကုန္းတပ္၊ ေရတပ္တို႔၏ ညႇပ္ပိတ္ တိုက္ခိုက္ျခင္း ခံရကား နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔ ေန႔လည္ ၁ နာရီတြင္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္က်ဆုံးရသည္။ ထိုတိုက္ပြဲတြင္ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ တပ္မွုး မင္းေက်ာ္သိဒၶိရန္ေအာင္ က်ဆုံးရေလသည္။ ျမန္မာတို႔သည္ မင္းထင္မင္းလွ ေက်ာ္ေခါင္တပ္၊ မဟာမင္းထင္မင္းေခါင္တပ္တို႔ ပူးေပါင္းကာ၊ လူအင္အား ၁၀၀၀၊ ဆင္ ၅၀၀၊ ျမင္း ၅၀၀ တို႔ျဖင့္ ဆုတ္အပ္ေသာ လက္သီး၊ စည္းအပ္ေသာ ထင္းေခ်ာင္းပမာ ႀကံ့ခိုင္စြာ ဖြဲ႕စည္းထားသည္။
ေဂြးေခ်ာင္း ခံတပ္တိုက္ပြဲျဖစ္ေနစဥ္ ဧရာဝတီျမစ္ အေနာက္ဖက္ရွိ ပန္းေတာျပင္ ခံကတုတ္၌လည္း သဲသဲမဲမဲ တိုက္ပြဲျဖစ္လ်က္ရွိသသည္။ ထိုစဥ္ မႏၲေလးလႊတ္ေတာ္မွ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားအား ခုခံ မတိုက္ခိုက္ရ။ ခုခံလ်င္ သူပုန္” ဟူေသာ ေၾကးနန္းေရာက္လာ၏။ ထိုေနာက္တစ္ဖန္ “ရန္သူအဂၤလိပ္တို႔အား ဆက္တိုက္။ ေနာက္ထပ္ စစ္ကူမ်ား ပို႔ေပးသည္” ဟူေသာ ေၾကးနန္းေရာက္လာျပန္သည္။ ျမန္မာတို႔ကား မတိုက္ခိုက္ရဘဲ အဂၤလိပ္တို႔အား ဒူးေထာက္အရွုံးမေပးနိုင္ ဟု ဆိုကာ ရြတ္ရြတ္ခၽြတ္ခၽြတ္တိုက္ခိုက္ရန္ ဓါးေသြးကာ အားေမြးလ်က္ရွိသည္။ ေဂြးေခ်ာင္း ခံတပ္က်ဆုံးၿပီးေနာက္ ျမန္မာတို႔သည္ စုမိသမၽွ အင္အားႏွင့္ ခုခံရန္ ဦးကင္းဘုရားတြင္ ေစာင့္ဆိုင္းေန၏။ နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔ တေန႔ခင္း တခင္းလုံး လည္းေကာင္း၊ ဦးကင္းဘုရာမွ ခုခံတိုက္ခိုက္ၾကေသာ္လည္း အဂၤလိပ္ထိုးစစ္အား ျပင္ထန္လာသျဖင့္ ကုန္းရြာသို႔ ဆုတ္ခြာေပးလိုက္ရသည္။ ၎မွ တဖန္ တျဖည္းျဖည္း မင္းလွၿမိဳ႕တြင္းသို႔ အေရာက္ဆုတ္ခြာကာ ခုခံရသည္။ ျမန္မာတို႔သည္ ေရေၾကာင္း၊ ၾကည္းေၾကာင္းတို႔တြင္ အဖက္ဖက္မွ က်ဆုံးခဲရသည္။ တခုတည္းေသာ အားကိုရာမွာ မင္းလွခံတပ္သာလၽွင္ က်န္ေတာ့သည္။

မင္းလွခံတပ္ တိုက္ပြဲ
အဂၤလိပ္မ်ားသည္ အစီအစဥ္အတိုင္း မင္းလွခံတပ္ကို တိုက္ခိုက္သည္။ အဂၤလိပ္နံပါတ္ ၁၁ ဘင္းေဂါလ္ ေျခလ်င္တပ္က ခံတပ္၏ အေနာက္ဖက္ တံခါးမႀကီးကို အတင္းဖြင့္ရန္ ႀကိဳးစားတိုက္ခိုက္ၾကသည္။ ျမန္မာတို႔ကလည္း ျပင္းထန္စြာပင္ အေျမာက္ႀကီးမ်ား၊ မားစကက္ ေသနတ္မ်ားျဖင့္ ခုခံၾကသည္။ အနီးကပ္တိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္သည္ကတစ္ေၾကာင္း၊ လမ္းခရီးေကြ႕ေကာင္သည္က တေၾကာင္း စသည္တို႔ေၾကာင့္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ အခက္အခဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဂၤလိပ္တို႔အဖို႔ မွန္းခ်က္ႏွင့္ ႏွမ္းထြက္မကိုက္ၾကေတာ့ေခ်။ ျမန္မာတို႔ကလည္း ဇြဲသတၱိ ႀကီးမားစြာ ခုခံေနေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ ကာနယ္ဆင္ဗဆင္သည္ သူ႔တပ္သားမ်ားအား စု႐ုံးကာ မင္းလွခံတပ္သို႔ အတင္းခ်ီ၍ ခံတပ္၏ အေပၚထပ္သို႔ ခက္ခဲစြာ တက္ၾကသည္။ အဂၤလိပ္ ေရတပ္မွလည္း မင္းလွခံတပ္သို႔ အေျမာက္မ်ားျဖင့္ လွမ္း၍ပစ္ေပးေနသည္။ ျမန္မာတပ္သားမ်ား၊ အဂၤလိပ္တပ္သားတို႔ ဘတျပန္-က်ားတျပန္ လုံးေထြးတိုက္ခိုက္ၾကသည္။ ျမန္မာ့တပ္မေတာ္မွလည္း အဂၤလိပ္ သေဘၤာမ်ားကို အေျမာက္မ်ားႏွင့္ ျပန္လည္ပစ္ခတ္သည္။ ထိုစဥ္ ဘေဂၤါေျခလ်င္တပ္ရင္း ၁၂ သည္ ခံတပ္၏ ေတာင္ဘက္မွေကြ႕၍ျမစ္ကမ္းပါးဘက္တြင္ ေနရာယူၿပီး၊ ခံတပ္၏ အေရွ႕ဘက္ တံခါးမႀကီးကို ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္သည္။ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ ရွိသမၽွအင္အား၊ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ားျဖင့္ အစြမ္းကုန္ ႀကိဳးစားခုခံၾကေသာ္လည္း လက္နက္ခ်င္းမမၽွ ကၽြမ္းက်င္မွုတြင္လည္း ကြာျခားေလေသာေၾကာင့္ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔၊ ညေန ၃ နာရီ ၁၅ မိနစ္ အခ်ိန္တြင္ မင္းလွခံတပ္မွာ အဂၤလိပ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ဆုံးျခင္း ခံလိုက္ရေလသည္။ထိုတိုက္ပြဲတြင္ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ တပ္သား ၁၇၀ ခန႔္ က်ဆုံးၿပီး ၂၇၆ ေယာက္ခန႔္ အဖမ္းခံရေလသည္။ ေနာက္ေန႔တြင္ အဂၤလိပ္တို႔ ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလၽွာက္ခ်ီတက္လာၾကသည္။ မေကြးၿမိဳ႕၌ ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းကို ပိတ္ဆို႔ရန္ တာဝန္ေပးျခင္း ခံရေသာ အီတလီလူမ်ိဳး ကိုမိုတိုႏွင့္ မိုလီနာရီတို႔ လက္နက္ခ်ရေလသည္။

နိုဝင္ဘာလ ၂၂ ရက္ေန႔တြင္ ေသာင္ဦးၿမိဳ႕၌ အဂၤလိပ္တို႔ ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ျခင္းကို ျမန္မာတို႔က အေျမာက္မ်ားျဖင့္ ပစ္ခတ္ကာကြယ္ခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ၿမိဳ႕ထဲသို႔ ေရာက္ရွိေအာင္ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ ၿပီးေညာင္ဦး၊ ၿမိဳ႕ကိုသိမ္းပိုက္လိုက္သည္။ ၂၄ ရက္ေန႔တြင္ ပခုကၠဴၿမိဳ႕ကို ျဖတ္ေက်ာ္ၿပီး ျမင္းၿခံၿမိဳ႕ကို တိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ ရႏၲပိုရြာကို ၂၆ ရက္ေန႔၌ ေရာက္ရွိျဖတ္ေက်ာ္ၾကသည္။ ၎ေန႔တြင္ ငဇြန္ရြာအနီးတြင္ ျမန္မာဘုရင္ထံမွ ေက်ာက္ေျမာင္းအတြင္းဝန္ ႏွင့္ ဝတ္မစြတ္ဝန္ေထာက္တို႔ ဦးေဆာင္ေသာ အဖြဲ႕မွ စစ္ေျပၿငိမ္းေရးစကား ကမ္းလွမ္းသည္ကို အဂၤလိပ္တို႔က လက္မခံဘဲ ျငင္းဆိုလိုက္သည္။ ထိုေနာက္ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ အင္းဝၿမိဳ႕သို႔ ခ်ီတက္ေလသည္။

ေနာက္ပိုင္း၌ တိုက္ပြဲမ်ားမွာ ျပင္းထန္မွု မရွိေတာ့ေခ်။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ကင္းဝန္မင္းႀကီး ဦးေကာင္းသည္ အဂၤလိပ္တို႔ႏွင့္ ေျပလည္ေစရန္ လိုလားၿပီး အဂၤလိပ္တပ္မ်ားအား ဆက္လက္တိုက္ခိုက္ျခင္း မျပဳရန္ အမိန႔္ ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ဦးေကာင္း၏ အမိန႔္ေတာ္ကို ျမန္မာ့တပ္မေတာ္ အခ်ိဳ႕သာ လိုက္နာၿပီး အခ်ိဳ႕မွာမူ လိုက္နာျခင္း မရွိသျဖင့္ တိုက္ပြဲမ်ားမွာ ဟိုတစ သည္တစ တိုက္ခိုက္ေနခဲ့ၾကသည္။ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ အင္းဝခံတပ္ရွိ ဗိုလ္မွူးကင္း၊ အတြင္းဝန္ေခါင္ေဆာင္ေသာ ျမန္မာတပ္မ်ားကို အဂၤလိပ္တို႔ ဝန္းဝိုင္း တိုက္ခိုက္ရန္ ျပင္ဆင္ေနစဥ္ ေနျပည္ေတာ္မွ အမိန႔္အရ ျမန္မာတို႔ လက္နက္ခ်လိုက္ရသည္။ ထို႔အျပင္ နိုဝင္ဘာ ၂၈ ရက္ေန႔၌ မႏၲေလးေနျပည္ေတာ္ ဆိပ္ကမ္းသို႔ အဂၤလိပ္တပ္မ်ား ေရာက္ရွိသည္။ ၎ေန႔တြင္ အဂၤလပ္တပ္မ်ားက နန္းေတာ္သို႔ ခ်ီတပ္ဝန္းရံၿပီးေနာက္ သီေပါမင္းႏွင့္ ကင္းဝန္မင္းႀကီး ဦးေဆာင္ေသာ ျမန္မာမွုးမတ္မ်ားႏွင့္ ေတြ႕ဆုံ၍ လက္နက္ခ်ရန္ စကား ကမ္းလွမ္းခဲ့သည္။ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလ ၂၉ ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာတို႔လက္နက္ခ်ရေလသည္။ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ပရင္ဒါဂတ္ ဦးေဆာင္ေသာ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားသည္ စစ္အခမ္းအနားျဖင့္ ခ်ီတက္ကာခဲ့ၿပီး ေနာက္ ျမန္မာဘုရင္ သီေပါမင္းႏွင့္ ဘုရင့္မိဖုရား စုဖုရားလတ္တို႔ကို ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္သြားခဲ့ၾကသည္။ ထိုေနာက္ တတိယ အဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ၿပီးဆုံးခဲ့သည္။ တဆက္တည္းတြင္ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံသည္လည္း ၿဗိတိသၽွကိုလိုနီ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။

စစ္ရွုံးျခင္း အေၾကာင္းအရင္းမ်ား
ျမန္မာတို႔ အဂၤလိပ္တို႔အား စစ္ရွုံးရျခင္းသည္ ေခါင္းေဆာင္တို႔၏ ညီညြတ္မွု မရွိျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ နန္းတြင္းေရး မၿငိမ္သက္မွုမ်ားေၾကာင့္ နိုင္ငံေရးႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ေရး အုပ္စုကြဲမ်ား မ်ားျပားလာေလသည္။ ထိုသို႔ နိုင္ငံေရး၊ ပုဂၢိဳလ္ေရး ကြဲ၍ စည္းလုံးညီညႊတ္ျခင္း မရွိသျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ညံ့ဖ်င္းလာခဲ့သည္။ အမိန႔္နာခံမွု မရွိ၊ စည္းကမ္းေသဝပ္ျခင္း ကင္းမဲ့လာခဲ့သည္။ စီးပြားေရးဘက္တြင္လည္း ေတာင့္တင္းမွု မရွိခဲ့ေျခ။ အဂၤလိပ္တို႔က လက္နက္အင္အား လူအင္အား ၊ ေထာက္ပံ့ပို႔ေဆာင္မွု စြမ္းအင္မ်ားသည္ ျမန္မာတို႔ မယွဥ္သာေအာင္ ေကာင္းမြန္လ်က္ရွိသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံေရး အေျခအေန မၿငိမ္မသက္ ျဖစ္ေနၿပီး နန္းတြင္းေရး အရွုပ္အေထြးမ်ားေၾကာင့္ အျမဲတမ္း ျမန္မာ့တပ္မေတာ္ႏွင့္ အေရးေပၚ ဆင့္ေခၚ၍ ဖြဲ႕စည္းထားေသာ တပ္မ်ားသည္ အဂၤလိပ္တို႔အား တစည္းတလုံးတည္း တိုက္ခိုက္ျခင္း၊ အခ်ိန္ႏွင့္ ကိုက္၍ တိုက္ခိုက္ျခင္း မျပဳနိုင္ခဲ့ျခင္းသည္လည္း အေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ စည္းလုံးညီညႊတ္ေသာ ဦးေဆာင္မွုမ်ားလည္း ကင္းမဲ့ေနခဲ့သည္။ ျမန္မာတို႔သည္ ေခတ္ႏွင့္ အလိုက္တိုးတက္လ်က္ရွိေသာ စစ္ပညာမ်ားကို လ်စ္လ်ဴ ရွုခဲ့မိသျဖင့္ ပထမ ႏွင့္ ဒုတိယ အဂၤလိပ္ -အဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲမ်ား ရွုံးနိမ့္ခဲ့ရေလသည္။ ထိုသို႔ ရွုံးနိုမ့္ခဲ့ရျခင္းကို ျပဳျပင္ရန္ ႀကိဳးစားခဲ့ေသာ္လည္း အခ်ိန္ေႏွာင္းခဲ့ရေသာေၾကာင့္ျဖစ္နိုင္သည္။